Rozwód

Planowane artykuły z zakresu prawa rodzinnego (rozwód, separacja, alimenty, władza rodzicielska, kontakty z dzieckiem, ustalenie ojcostwa, eksmisja w sprawie o rozwód i separację, podział mieszkania do korzystania, małżeńskie ustroje majątkowe, podział majątku, wzory pism w powyższych sprawach)

Rozwód – zagadnienia wstępne

Rozwód jest instytucją prawną skutkującą ustaniem małżeństwa, uregulowaną w przepisach kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 56 i następne). Uzyskanie rozwodu może nastąpić wyłącznie w drodze orzeczenia Sądu. Właściwym rzeczowo Sądem do orzekania w sprawach o rozwód w I instancji jest zawsze Sąd Okręgowy, powództwo o rozwód wytacza się wyłącznie przed sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. W tym miejscu wskazać należy, iż z praktyki wynika, że strony zazwyczaj mylą miejsce zamieszkania z miejscem zameldowania. Otóż wedle art. 25. kodeksu cywilnego miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu. Powołany przepis nie wskazuje zatem jako miejsca zamieszkania strony miejsca jej zameldowania, kodeks cywilny w ogóle nie posługuje się takim pojęciem. Podkreślić zatem należy, iż dla oceny który Sąd będzie właściwy dla złożenia pozwu o rozwód jest adres zamieszkania, a zatem ten pod którym dana osoba przebywa stale tj. posiada swoje centrum życiowe.

Orzeczenie rozwodu może zapaść wyłącznie w razie ustalenia przez Sąd, że doszło między małżonkami do zupełnego i trwałego rozkładu pożycia i nie zachodzą negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu. Zupełny rozkład pożycia oznacza, że ustały więzi łączące małżonków, a mianowicie wieź emocjonalna (istnienie uczucia), fizyczna (współżycie) i gospodarcza (prowadzenie wspólnie gospodarstwa domowego). Za trwały rozkład przyjmuję się natomiast taki, który trwa na tyle długo, że nie rokuje szans na powrót małżonków do pożycia.

Nie zawsze koniecznym jest, dla uzyskania rozwodu, by całkowicie ustała więź gospodarcza, może się bowiem zdarzyć, że mimo nieistnienia pozostałych więzi małżonkowie nadal wspólnie zamieszkują, czy spłacają wspólnie zaciągnięte wcześniej zobowiązania. Takie częściowe istnienie więzi gospodarczej, nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu rozwodu. Mimo istnienia trwałego i zupełnego rozkładu pożycia rozwód jest natomiast niedopuszczalny jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (np. z uwagi na nieuleczalną chorobę małżonka), a także jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, co ocenia sąd. W praktyce odmowa zgody może być uzna za sprzeczną ze wskazanymi zasadami, gdy np. ma charakter złośliwego działania drugiego małżonka, lub też  np. gdy przy uwzględnieniu wszelkich okoliczności, nie pozwala na zawarcie wyłącznie winnemu małżonkowi małżeństwa z osobą z którą ma on potomstwo.

Orzekając rozwód sąd orzeka także, czy i który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Jednakże na zgodne żądanie małżonków sąd zaniecha orzekania o winie, wówczas następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy. Wyrok rozwodowy może zatem nastąpić bez orzekania o winie, z orzeczeniem winy jednego z małżonków, orzeczeniem winy obu stron, lub z uznaniem, że żaden z małżonków nie ponosi tej winy. Ta ostatnia sytuacja w praktyce nie występuje zbyt często, zazwyczaj orzeczenie takie zapada gdy Sąd uzna że przyczyna rozkładu pożycia ma charakter niezależny od stron, np. bezpłodność.

Strona w postępowaniu sądowym może modyfikować swoje żądania w zakresie orzeczenia winy, aż do prawomocności wyroku. O winie małżonka może przesądzać w szczególności nadużywanie alkoholu, inne uzależnienia, przemoc, zdrada, porzucenie, nie zaspokajanie zawinione potrzeb rodziny. Żądanie uznania współmałżonka winnym rozkładu pożycia wiąże się z koniecznością przedstawienia dowodów na tę okoliczność. Postępowanie sądowe w takiej sprawie zazwyczaj trwa dłużej niż w przypadku żądania rozwodu bez orzekania o winie, koniecznym jest bowiem przeprowadzenie szeregu dowodów ową winę potwierdzających. Środkami dowodowymi, mogą być zarówno zeznania samych stron, jak i świadków, ale także zdjęcia, nagrania audio i wideo, sms-sy, notatki z interwencji Policji, wyrok o znęcanie się nad rodziną, obdukcje, zaświadczenia lekarskie, zaświadczenia o pobytach na izbie wytrzeźwień, listy, rachunki i wszelkie inne dokumenty z których wynikają okoliczności wskazywane przez stronę postępowania.
Czas trwania postępowania dowodowego, a co za tym idzie całej sprawy o rozwód w dużej mierze zależy od aktywności stron tj. rodzaju i ilości zgłoszonych przez nie dowodów. Pamiętać należy, iż druga strona będzie się starała umniejszać swoją winę, co więcej wykazać, że współmałżonek jest również winien, lub wyłącznie winien. Strona ma prawo się przed tym bronić i stać na stanowisku, że sama się nie ponosi winy w żadnym stopniu. W sprawach rozwodowych bowiem nie ma stopniowania winy i nawet jeśli wina jednego z małżonków jest większa a drugiego nieznaczna, Sąd orzeknie rozwód z winy obu stron.

Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód z wyłącznej winy jednego z małżonków niesie za sobą doniosłe skutki, w szczególności w sferze obowiązków alimentacyjnych. Jeżeli bowiem jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku. Orzekając o żądaniu małżonka niewinnego zasądzenia alimentów na podstawie art. 60 § 2 KRIO sąd powinien porównać sytuację, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby małżeństwo funkcjonowało prawidłowo (wyrok SN z dnia 28.10.1980 r, III CRN 222/80).
Brak orzeczenia wyłącznej winy jednego z małżonków uprawnia każdego z nich do żądania dostarczania środków utrzymania od drugiego małżonka jeśli znajduje się on w niedostatku, w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego. Obowiązek ten wygasa w zasadzie z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu (wyjątkowo sąd może ten termin wydłużyć).
Obowiązek dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu wygasa także w razie zawarcia przez tego małżonka nowego małżeństwa.
Prawomocny wyrok rozwiązujący małżeństwo przez rozwód daje prawo do zawarcia nowego związku małżeńskiego, skutkuje powstaniem rozdzielności majątkowej, daje prawo do powrotu do poprzedniego nazwiska, a także pozbawia prawa dziedziczenia ustawowego po byłym małżonku.